کلیات دیوان عبید ذاکانی

کلیات دیوان عبید ذاکانی: «خواجه نظام الدین عبیدالله » اهل قزوین ، معروف به «عبید زاکانی» ، شاعر اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم هجری قمری است. آثار او بیشتر به زبان طنز است. اگرچه وی اشعار و غزلیات جدی نیز دارد، شهرت او بیشتر به خاطر اشعارش طنزش است. او با زبان شعر و طنز از رنج مردم ، نالایقی و جهالت حاکمان و تزویر و ریای زاهدان می گوید. از این رو ، محبوب مردم و مغضوب برخی حاکمان و زاهدان بود.

اشعار و حکایت های کلیات دیوان عبید ذاکانی به ظاهر خنده دار، ساده و سرگرم کننده هستند، اما لایه ای عمیق تر در زیر این ظاهر ساده وجود دارد و آن انتقاد و اعتراض جسورانه و به سخره گرفتن خرافات، ریا، نادانی و ستم است که جامعه ی انسانی از دیرباز به آن دچار بوده است. زبان شعر عبید بی پروا و تند است . او با شجاعت و جسارتی کم نظیر  به نقد زشتی ها و پلیدی ها در جامعه، به خصوص در طبقه ی حاکم می پردازد. عبید بی توجه به دوستی و دشمنی دیگران ، نقد خود را صریح و بی پروا در قالب طنز بیان می کرد.

لقب های مختلفی را به عبید زاکانی نسبت داده اند که از جمله : ناصرالدین ، کمال الملة والدین ، نظام الملة والدین و نجم الدین که در کهن ترین دست نویس ها ی دیوان عبید در حواشی مجموعه ای که در سال 907 ه.ق. نوشته شده و نسخه آن به شماره 555 در کتابخانه ی دستخط های آکادمی علوم تاجیکستان موجود می باشد که لقب او را در آغاز «رساله ی پندآموز» المولی السعید ناصرالدین عبید زاکانی (نسخه ت ، برگ 119 ب» و در پایان دیوان ، المولی الصاحب الاعظم ناصر الدین عبید ذاکانی غفرالله ذنوبه (همان برگ 131 ب) می باشد.

همچنین نام شخصی این شاعر عبیدالله و تخلص عبید تخلص شعری اوست و خود او نیز در تخلص یکی از غزلیات خود چنین می گوید:

گر کنی با دیگران جور و جفا     با عبیدالله زاکانی مکن

عبید در موقع تألیف تاریخ گزیده که مدت چهل سال پیش از وفاتش بوده به شهرت و محبوبیت بسیار و رسائل بی نظیر شهرت داشته است. در تذکره ی دولتشاه سمرقندی چند حکایت راجع به عبید و مشاعرات او با -جهان خاتون -شاعره و -سلمان ساوجی – و ذکر تألیفی از او به نام شاه شیخ ابواسحق در علم معانی و بیان و…نوشته شده است.